سرماخوردگی (common cold) که با نام‌های نازوفارنژیت (nasopharyngitis)، رینوفارنژیت (rhinopharyngitis) وزکام حاد (acute coryza) نیز شناخته می‌شود، بیماری واگیردار مربوط به دستگاه تنفسی فوقانی است که عمدتاً بینی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. سرماخوردگی معمولاً با خستگی، احساس سرما، عطسه و سردرد آغاز می‌شود و با علائمی چون سرفه، گلودرد، آبریزش بینی و تب ادامه می‌یابد و معمولاً هفت تا ده روز بعد برطرف می‌شود و برخی علائم ممکن است تا سه هفته طول بکشد. بیش از دویست نوع ویروس عامل سرماخوردگی وجود دارد، با این حال راینو ویروس‌ها (که خود بیش از ۹۹ نوع مختلف شناخته‌شده هستند) متداول‌ترین عامل این بیماری هستند. ویروس‌های عامل بیماری می‌توانند تا مدت زمانی طولانی (برای راینو ویروس تا بیش از ۱۸ ساعت) در محیط زنده بمانند و ممکن است از دستان به چشمان و بینی که محل عفونت هستند، منتقل شوند. ویروس از طریق عطسه، سرفه و تماس با افراد یا اشیاء آلوده قابل انتقال به بدن است. برخی معتقدند که در معرض سرما قرار گرفتن باعث سرماخوردگی می‌شود و همین باعث شده که این نام را برای بیماری انتخاب کنند که البته این مطلب به اثبات نرسیده و رد شده است.

عفونت دستگاه تنفسی فوقانی بر اساس قسمت‌هایی از بدن که بیشتر دچار عفونت می‌شوند، دسته‌بندی می‌گردند، که سرماخوردگی عمدتاً بینی، سینوس‌ها (سینوزیت)، گلو (فارنژیت) و همچنین یک یا هر دو چشم را با التهاب ملتحمه تحت تأثیر قرار می‌دهد. علائم بیماری معمولاً به واکنش دستگاه ایمنی بدن بیشتر مرتبط هستند تا به بافت‌هایی که ویروس از بین می‌برد. تشخیص بیماری سرماخوردگی از آنفلونزا بسیار مشکل و گاهی غیرممکن است، در آنفلوآنزا علائمی مانند سردرد، درد عضلات و تب شدت بیشتری دارند که البته در سرماخوردگی‌های شدید هم به همان شکل است. با هر بار ابتلا به بیماری، بدن انسان پادتن مربوط به ویروس را تولید می‌کند تا در آینده دیگر به آن مبتلا نشود، اما از آنجا که بیش از دویست ویروس مختلف باعث سرماخوردگی می‌شوند، با هر بار ابتلا باید پادتن مختص آن ساخته شود و برای همین یک فرد در طول زندگی خود به طور متوسط ۵۰ بار (بزرگسالان دو تا پنج بار در سال و کودکان شش تا ده بار در سال) به سرماخوردگی مبتلا می‌شود.

همچنین به دلیل همان دویست ویروس، ساختن واکسن سرماخوردگی مشکل و غیرممکن است و هیچ دارویی برای این بیماری تاکنون به وجود نیامده است، اگرچه علائم بیماری را با داروهای تب‌بر (مانند استامینوفن) یا ضدآبریزش بینی (مانند آنتی‌هیستامین) می‌توان کاهش داد. در بعضی موارد که احتمال ابتلا به یک بیماری باکتریایی (مانند برونشیت، سینه پهلو، سینوزیت و عفونت گوش میانی) وجود دارد، از پادزیست برای درمان آن استفاده می‌شود، اما پادزیست‌ها هیچ تأثیری بر روی ویروس سرماخوردگی ندارند. برخی نیز معتقدند که ویتامین ث یا قرص روی یا عسل می‌تواند باعث بهبودی علائم بیماری شود که به طور کامل به اثبات نرسیده است. به طور کلی پیشگیری از بیماری آسان است، زیرا ویروس عامل بیماری مدت زمان محدودی را زنده می‌ماند و با شست‌وشوی دست‌ها که یکی از راه‌های مهم برای پیشگیری است، می‌توان آن را از بین برد و برخی شواهد استفاده از ماسک‌های بینی و دهان را نیز مؤثر می‌دانند.

سرما خوردگی واکسن ندارد. مهم‌ترین راه‌های پیشگیری عبارتند از: شستن دست‌ها؛ لمس نکردن چشم‌ها، بینی یا دهان با دستان نشسته؛ و دور ماندن از افراد بیمار. ماسک صورت هم می‌تواند برای پیشگیری از این بیماری مناسب باشد. درمانی برای سرما خوردگی وجود ندارد، ولی علایمش می‌تواند بهبود یابند. داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) مثل ایبوپروفن می‌تواند به درد کمک کند. نباید از آنتی بیوتیک‌ها استفاده شود. معمولاً بیماری، خود به خود بین ۷ تا ۱۰ روز (پروسه درمان) درمان می‌شود، شاید هم کمتر.

درمان سرما خوردگی با طب سنتی

سرماخوردگی یکی از شایع‌ترین بیماری‌های بشر در طول زندگی است و علائمی همچون آبریزش بینی، زکام، سرفه، گلودرد و عفونت سینوس‌ها دارد. در طب سنتی، این ‌ترشحات را که از بینی خارج می‌شود، زکام و‌ترشحات پشت حلق را نزله می‌نامند. این‌ ترشحات موادی بیماری‌زا هستند که باید پاک شوند و به هیچ وجه نباید مانع خروج آنها شد.
استفاده از گیاهان خلط‌آور، ضدعفونی کننده و نرم کننده سینه و ضد آبریزش بینی به اشکال مختلف، نظیر جوشانده، بخور، ملین و...در گذشته بسیار مرسوم بوده است. اما هرگونه دارویی که مانع آبریزش بینی در هنگام سرماخوردگی شود، مضر است و باعث احتباس‌ ترشحات در بدن و غلیظ شدن و تبدیل آنها به نزله می‌شود که نزله خود عامل بیماری‌های گوناگون می‌باشد.

معمولاً ابتلا به سرماخوردگی هنگام شروع سردی هوا (دگرگون شدن هوای پاییز) شروع می‌شود و بعد از آن ذات‌الجنب، ذات‌الریه، گرفتگى صدا، گلودرد، پهلودرد، پشت‏‌درد، بیمارى عصبى و سردرد مزمن پدید می‌آید و ممکن است حتی به سکته و صرع هم بینجامد.
همه این بیماریها از محبوس شدن و افزایش مواد بلغمى در بدن ایجاد می‌شوند؛ حال سؤال این است که؛ این مواد بلغمی از چه پدید می‌آیند؟ لازمه پاسخ به این سؤال، شناخت اجمالی از اخلاط چهارگانه است که پیشتر به آن پرداخته‌ایم اما به‌اجمال باید گفت که مواد بلغمی در معده تولید می‌شوند و با تبخیر این مواد به‌سمت مغز و برخورد سردی هوا از بیرون بدن با سطح پوست، آن بخاراتِ متصاعدشده در مغز منعقد شده و جاری می‌گردند و با عنایت پروردگار از مجاری بینی و دهان خارج می‌شوند که اگر مانع خروج آن نشویم به سلامتی بدن خود به‌صورت ریشه‌ای کمک کرده‌ایم. برای تکمیل درمان سرماخوردگی باید از همان ریشه یعنی معده و کبد مشروع کنیم و بسته به مزاج جبلی و سرشتی فرد از موارد زیر به‌صورت مفرد یا ترکیبی بهره می‌بریم:

• شربت آبلیموی طبیعی و عسل
• انار، آب انار (ملس)
• لیمو شیرین
• دمکرده انجیر، عناب، سپستان
• آب سیب
• شلغم و آب آن.

و به‌ صورت موضعی می‌توان از موارد زیر استفاده کرد:

• دود سیاهدانه، اسفند، عنبرنسارا
• روغن‌مالی ملاج سر و پیشانی با روغن سیاهدانه یا بادام تلخ
• بادکش کتف
• گرم نگه‌داشتن سر با کلاه پشمی یا هر پارچه نخی یا پشمی
• چکاندن روغن سیاهدانه هر شب داخل بینی (2 قطره) برای تخلیه بهتر فضولات
• استشمام رایحه گرم همچون نعناع، گل نرگس و ...
• بخور آویشن، نعنا، اکالیپتوس.

درمان سرماخوردگی با جوشانده

برای زکامی که در فصل زمستان روی می دهد، جوشانده ای مرکب از گیاه زوفا، شیرین بیان و انجیر (به میزان مساوی) تهیه و سپس صاف کنید و با کمی‌ ترنجبین شیرین کرده و روزی دو لیوان بنوشید. خوردن آش جو یا ماش با اسفناج، کدو، گشنیز، و چغندر نیز مناسب است. می‌توانید به عنوان غذا، حریره‌ای با سبوس گندم، مغز بادام و عسل درست کرده و میل کنید. همچنین به جای آب از شربت گرم عسل و گلاب استفاده کنید.

دم كرده پونه كوهي و آويشن شيرازي در فصل پاييز و زمستان بسيار مناسب بوده، خاصيت ضد عفوني كنندگي داشته و براي سرماخوردگي نيز بسيار مفيد است. اين دمنوش را مي توان با مقداري عسل مخلوط نموده و روزانه چند نوبت ميل نمود.

درمان سرماخوردگی با عسل و لیمو

اگر می‌خواهید کمتر سرما بخورید، هر روز صبح سه لقمه عسل با موم بخورید (طب الرضا)؛ چرا که آنتی‌اکسیدان فراوانی در موم عسل وجود دارد. و پژوهش‌های جدید نشان داده است که با گرفتن موم از عسل، بسیاری از خواص سودمند آن کاهش می‌یابد. مقداری سیاهدانه را در سرکه خیسانده بعد آنرا مثل اسفند دود کنید و دود آن را استنشاق کنید.

علت اصلی سرفه مخاطی است که در اثر التهاب ایجاد میشود و برای دفع آنها لازم به سرفه کردن است. شیرینی عسل باعث تحریک غدد بزاقی شده و دفع مخاط را راحت تر میکند. همچنین اثر ضد میکروبی و آنتی اکسیدانی عسل از شکل گیری مجدد مخاط بیشتر جلوگیری می نماید، در نتیجه سرفه ها و التهاب گلو رو تا حدی کاهش میدهد. همچنین لیمو به افزایش ایمنی بدن در برابر عفونت ها کمک کرده و ترکیب مقداری آب گرم به همراه کمی عسل و آب لیمو ترش تازه میتواند در رفع علائم سرماخوردگی تاثیر خیلی خوبی داشته باشد و التهاب گلو را کاهش داده و مخاط رو دفع نماید. درصورت مصرف ناشتا، این شربت خواص بی نظیری همچون سم زدایی دارد.

درمان گیاهی سرماخوردگی

كدو حلوایی

برای سرماخوردگی های ساده در فصل سرد، كدو حلوايی يك درمان مناسب است كه مي تواند به صورت بخار پز به همراه كمي پودر نبات و دارچين مصرف شود. كدو حلوايي منبع مناسب ويتامين E، C و بتاكاروتن است كه همه آنها خاصيت آنتي اكسيداني دارند.

زنجبيل

زنجبيل تازه از جمله گياهان دارويي است كه تاثير فوق العاده اي در پيشگيري از ابتلا به سرماخوردگي در فصول سرد دارد. اين گياه خاصيت ضد باكتري و ضد ويروسي داشته و يكي از بهترين محرك ها برای تقويت و افزايش توان سيستم ايمني و دفاعي بدن محسوب مي شود. اين گياه را مي توان به عنوان مواد اوليه براي تهيه غذا در وعده هاي روزانه استفاده كرد و يا آن را به صورت دمنوش مصرف نمود.

شيرين بيان

مصرف ريشه گياه شيرين بيان يكي از داروهای مناسب برای درمان سرفه های ناشی از سرماخوردگی است. توصيه مي شود مقدار اندكی از ريشه شيرين بيان با اندكی آب جوشانده، سپس آن را با كمی عسل مخلوط كرده و نوشيد. (البته تعيين ميزان مصرف شيرين بيان بايد با نظر پزشك انجام شود، زيرا زياده روي در مصرف گياه شيرين بيان عوارضی جدی را به دنبال دارد).

متاسفانه با نزدیک شدن به فصل‌های سرد سال امکان سرماخوردگی در میان افراد نیز بیشتر می‌شود. اجازه ندهید چنین شرایطی شما را اذیت کند. به جای اینکه به دنبال داروهای شیمیایی باشید و خود را با چنین مواردی درمان کنید می‌توانید از گیاهانی که در این مقاله بیان می کنیم استفاده کنید. این گیاهان می‌توانند درد گلو را بهتر کنند و احساس خوبی در شما ایجاد نمایند.

گَوَن

این گیاه از تیره نخود است. گون‌ها گیاهانی یک‌ساله یا دائمی‌ هستند. شما می‌توانید از ریشه این گیاه استفاده کنید تا به سیستم ایمنی خود شانس مبارزه با بیماری‌ها را بدهید. ریشه زردرنگ آن حاوی ترکیباتی است که می‌تواند سیستم ایمنی بدن را تحریک کند، تشکیل آنتی بادی‌ها را ترویج نماید، تشکیل سلول‌های تی را افزایش دهد و در نهایت مقدار گلبول‌های سفید مبارزه کننده با عفونت را افزایش دهد. شما می‌توانید ریشه این گیاه را برش دهید و به سوپ و آب سبزیجات اضافه کنید.

نکته مهم: اگر باردار هستید یا در حال شیر دادن به نوزاد خود می‌باشید از مصرف این گیاه خودداری کنید.

ریحان

ریحان، (نام علمی: Ocimum basilicum) نام گیاهی یک‌ساله از تیره نعناعیان است. برای اینکه بتوانید از خاصیت این گیاه در فصل زمستان نیز استفاده کنید، برگ‌های آن را به صورت ریز خرد کنید و در ظرف مخصوص یخ قرار دهید. سپس این ظرف را با آب پر کنید و در فریزر بگذارید. ریحان به کاهش تب کمک می‌کند و نشانه‌های سرماخوردگی، سرفه و آنفلونزا را کاهش می‌دهد.

فلفل سیاه

این ادویه احتمالا در آشپزخانه همه افراد پیدا می‌شود. در چین که فلفل سیاه با عنوان hu jiao شناخته شده است، برای تسکین سرماخوردگی و نشانه‌های آن بسیار محبوب است. به همین خاطر شما نیز می‌توانید این ادویه را به سوپ یا غذاهای خود بیفزایید و از مزایای آن لذت ببرید.

نعنای گربه‌ ای

نعناع گربه‌ای، پونه‌سای گربه‌ای (نام علمی: Nepeta cataria) نام یک گونه از تیره نعناعیان است. این گیاه تنها برای گربه‌های کوچک به کار نمی‌رود. از آنجایی که این گیاه تعریق را تحریک می‌کند، در درمان تب نیز مفید خواهد بود. شما می‌توانید آن را در سالاد خود بریزید یا از این گیاه برای تهیه چای استفاده کنید.

نکته مهم: اگر باردار هستید از مصرف این گیاه خودداری کنید.

دارچین

زمانی که دچار سرماخوردگی شدید تنها قسمت بیرونی بدن خود را گرم نکنید. در چنین شرایطی گرم کردن درون بدن نیز می‌تواند موثر باشد.دارچین برای گرم نگه داشتن بدن و پاک کردن احتقان مخاطی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نکته مهم: اگرچه این گیاه به عنوان ادویه آشپزی امن و بی خطر است اما اگر باردار هستید از دارچین به عنوان گیاه دارویی استفاده نکنید.

پریمولا وریس

پریمولا وریس (نام علمی: Primula veris) نام یک گونه از سرده پامچال است. ریشه این گیاه زیبا می‌تواند به هنگام سرماخوردگی به شما کمک کند. ریشه این گیاه حاوی triterpenoid saponins(ساپونین‌‌های تری‌ترپنوئیدی) است که خواص خلط اوری قدرتمندی دارد. از این گیاه برای درمان خلط و احتقان سینه استفاده کنید. ریشه آن را در آب بریزید(یک پیمانه آب برای هر اونس ریشه این گیاه) و سپس بجوشانید. دما را پایین بیاورید و به مدت ۲۰ دقیقه آهسته بجوشانید. سپس آن را ابکشی کنید و بنوشید.

نکته مهم: اگر باردار هستید یا داروهایی همچون اسپرین یا داروهای ضد انعقاد همچون وارفارین را مصرف می‌کنید از مصرف این گیاه باید پرهیز کنید.

سرخار گل

سرخار گل نام یک گونه از زیرخانواده کاسنیان آستروئیده است. این لیست بدون وجود گیاه سرخار گل تکمیل نخواهد بود. این گیاه زمانی که در مراحل اولیه عفونت مورد استفاده قرار می‌گیرد بسیار موثر خواهد بود. شما می‌توانید با جوشاندن ریشه این گیاه در آب به مدت ۱۰ دقیقه، از خواص آن لذت ببرید.

نکته مهم: اگر به گیاهانی که در خانواده کاسنیان قرار دارند حساسیت دارید بهتر است مراقب این گیاه نیز باشید.